Inwazje biologiczne

ogólnouniwersyteckie

Student powinien mieć podstawowe wiadomości na temat różnorodności świata roślin, zwierząt, grzybów, wirusów.

w sali
zdalnie

Problematyka inwazji biologicznych widziana z perspektywy różnych dziedzin i prezentowana przez specjalistów z poszczególnych dziedzin. Omówione będą mechanizmy, prawidłowości, skutki oraz możliwości przewidywania i zwalczania inwazji (w różnej skali) na przykładzie wybranych grup: zwierząt, roślin, grzybów oraz bakterii i wirusów.

Wykład o charakterze interdyscyplinarnym.

Problematyka inwazji prezentowana przez specjalistów z różnych dziedzin: zoologów, botaników, mykologa, mikrobiologa i wirusologa. Definicje procesu; inwazje a ekspansje, introdukcje i zawleczenia.

A) Rośliny, zwierzęta, grzyby

Inwazje w ujęciu historycznym – na różnych etapach rozwoju cywilizacyjnego. Najbardziej spektakularne inwazje zachodzące w przeszłości i współcześnie w świecie roślin, zwierząt, grzybów: skala (lokalna, międzykontynentalna, globalna), przyczyny, prawidłowości, mechanizmy i skutki.

Introdukcje oraz zawlekanie nowych gatunków na wyspy oceaniczne i skutki tych procesów.

Introdukcje, zawleczenia, ekspansje i inwazje w Europie Środkowej i w Polsce na wybranych przykładach – przyczyny i konsekwencje ekologiczne i gospodarcze.

Problem przewidywalności inwazji i ekspansji.

Ocena efektywności metod zwalczania gatunków inwazyjnych.

Gatunki inwazyjne w sieci powiązań roślin i zwierząt na przykładzie zależności ekologicznych w procesie zapylania (sieć zapyleń).

B) Bakterie i wirusy

Charakterystyka bakterii i wirusów jako jednostek przeprowadzających inwazje biologiczne. Przyczyny pojawiania się nowych i ponownie wyłaniających się wirusów oraz bakterii chorobotwórczych. Inwazje odzwierzęce (zoonozy) - najbardziej niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Wpływ zachowań człowieka na szerzenie się chorób inwazyjnych - działania mimowolne i celowe (bioterroryzm).

Specyfika i przykłady inwazji wirusowych (ospa prawdziwa i odra czyli podbój Nowego Świata naturalną bronią biologiczną; polio [Heinego-Medina] - choroba nowoczesnych urządzeń sanitarnych; wirus SARS - pandemia wzniecona podróżami samolotowymi; krótka historia inwazji HIV).

Specyfika i przykłady inwazji bakteryjnych (mikrobiologiczne zagrożenia w żywości; „Imperium kontratakuje” czyli kiłą w Europę; cholera - wczoraj i dziś; dżuma - największa katastrofa w dziejach Europy). Programy identyfikacji inwazji wirusowych i bakteryjnych. Programy zapobiegawcze.

Literatura podstawowa:

Ad. Inwazje zwierząt:

Elton Ch.S. 1967. Ekologia inwazji zwierząt i roślin. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.). 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Tom I. Przegląd i ocena stanu. Wyd. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [także wydanie internetowe: www.iop.krakow.pl/gatunkiobce ]

Głowaciński Z. (red.). 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Tom II. Zagadnienia problemowe i syntezy. Wyd. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Lockwood J.L., Hoopes M.F., Marchetti M.P. 2008. Invasion ecology. Blackwell Publishing, Malden – Oxford – Carlton.

Nowak E. 1974. Zwierzęta w ekspansji. Wiedza Powszechna, seria „Omega”.

Ad. Inwazje roślin

Crosby A.W. 1999. Imperializm ekologiczny. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Kornaś J. Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia roślin (rozdział: Rola człowieka w historii szaty roślinnej). Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.

Kostrowicki A.S. 1999. Geografia biosfery. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Podbielkowski Z. 1995. Wędrówki roślin. WSiP, Warszawa.

Sudnik-Wójcikowska B. 2015. Rośliny synantropijne. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

Tokarska-Guzik B. 2005. The establishment and spread of alien plant species (kenophytes) in the flora of Poland. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Katowice.

Publikacje w pdf – do udostępnienia studentom:

Faliński J.B. 2004. Inwazje w świecie roślin: mechanizmy, zagrożenia, projekt badań. Phytocoenosis 16, Suppl. Seminarium Geobotanicum 10: 3-31.

Jackowiak B., 1999. Modele ekspansji roślin synantropijnych i transgenicznych. Phytocoenosis 11, Suppl. Seminarium Geobotanicum 6: 3-20.

Kornaś J., 1996. Pięć wieków wymiany flor synantropijnych między Starym i Nowym Światem. Wiadomości Botaniczne 40.1: 11-19.

Publikacje on-line:

Dajdok Z., Pawlaczyk P. 2009. Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski. Wydaw. Klubu Przyrodników, Świebodzin. http://www.bagna.pl/images/biblioteczka/inwazyjne_mokradlowea.pdf

oraz publikacje dostępne na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska

(zakładka Ochrona przyrody / Inwazyjne gatunki obce - http://www.gdos.gov.pl/igo):

Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia. Kodeks dobrych praktyk 2014. GDOŚ, Warszawa. http://www.gdos.gov.pl/dobre-praktyki-w-ogrodnictwie

Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M. Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. GDOŚ, Warszawa. http://www.gdos.gov.pl/files/artykuly/5050/Rosliny_obcego_pochodzenia_w_PL_poprawione.pdf

Ad. Inwazje wirusów

Piekarowicz A. 2004. Podstawy wirusologii molekularnej. Rozdz. 27. Nowo wyłaniające się choroby wirusowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004

Literatura uzupełniająca:

Bij de Vaate A., Jazdzewski K., Ketelaars S., Gollasch S., Van der Velde G. 2002. Geographical patterns in range extension of Ponto-Caspian macroinvertebrate species in Europe. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 59 (7): 1159-1174.

Gargas A. et al. 2009. Geomyces destructans sp. nov. associated with bat white-nose syndrome. Mycotaxon 108: 147-154.

Goulson D. 2003. Bumblebees. Behaviour and ecology. Oxford University Press.

Konopacka A. 2004. Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach Polski. Przegląd Zoologiczny, 48: 141-162.

Kowarik I. 2003. Biologische Invasionen – Neophyten und Neozoen in Mitteleuropa. Verl. E. Ulmer GmbH & Co, Stuttgart.

Hiero J., Maron J., Callaway R. 2005. A biogeographical approach to plant invasions: the importance of studying exotics in their introduced and native range. Journal of ecology 93: 5-15.

Materiały z konferencji z cyklu: “Ecology and Management of Alien Plant Invasiones” (EMAPI) z lat 1992, 1994, 1997, 1998, 2001, 2003, 2008.

Rossman A. 2009. The impact of invasive fungi on agricultural ecosystems in the United States. Biol. Invasions 11: 97–107.

Willmer P. 2011. Pollination and floral ecology. Princeton University Press.

WIEDZA

Zna czynniki wpływające na stan przyrody i środowiska (K_W02Os2).

Zna terminologię oraz metody wykorzystywane w zakresie ochrony przyrody (K_W04Os2).

Ma wiedzę dotyczącą zagrożeń - przyczyn degradacji gleby, zasobów wodnych i krajobrazu i wie jakie zastosować współczesne metody ochrony przyrody (K_W05Os2, K_W10Os2).

UMIEJĘTNOŚCI

Wykazuje umiejętność biegłego posługiwania się literaturą naukową w języku polskim i obcym (K_U03Os2).

Potrafi identyfikować przyczyny degradacji ekosystemów wodnych i lądowych i określa aktualny stan środowiskowy konkretnego ekosystemu na podstawie dostarczonych danych biologicznych oraz własnych obserwacji (K_U07Os2, K_U08Os2).

Posiada umiejętność zaproponowania odpowiedniej metody monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych (K_U17Os2).

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Wykazuje potrzebę stałego aktualizowania i pogłębiania wiedzy z zakresu studiowanej dziedziny i posiada nawyk korzystania z obiektywnych źródeł informacji naukowej (K_K02Os2, K_K09Os2).

Potrafi odpowiednio określić priorytety służące rozwiązaniu problemów w zakresie ochrony środowiska i przyrody. Posiada wysoki poziom świadomości ekologicznej (K_K06Os2).

Rozumie konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju w życiu codziennym oraz gospodarce (K_K07Os2).

Forma egzaminu: pisemna [ewentualnie zdalna]: test pojedynczego wyboru lub test wielokrotnego wyboru; pytania opisowe.

Zalicza 51% możliwych do zdobycia punktów.