Nauki pomocnicze historii średniowiecza [2900-L-NPH-SR] Semestr zimowy 2024/25
Ćwiczenia, grupa nr 6

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wyd. 5 nowe przejrzane i zmienione, Warszawa 2001 (lub nast. wyd.)

1. ZAJĘCIA WSTĘPNE

Sprawy organizacyjne. Czym są „nauki pomocnicze historii”? Podstawowe pomoce do nauk pomocniczych historii (przykłady serii wydawnictw źródłowych, słowników, pomocy źródłoznawczych, zasobów internetowych).

2. PALEOGRAFIA, cz. 1

– A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973 lub nast. wyd., s. 51–60, 101–112

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wyd. 5 nowe przejrzane i zmienione, Warszawa 2001 (lub nast. wyd.), s. 304–307, 320–329, 352–361 (p. 8.1–8.2, 8.4.4.1–8.4.6.4, 8.5.1–8.5.5)

– wspólna lektura próbek pisma dostarczonych wcześniej przez prowadzącą

3. PALEOGRAFIA, cz. 2

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 329–347 (p. 8.4.7–8.4.8.4)

– M. Mostert, Wytwarzanie, przechowywanie i użytkowanie. O roli tekstu pisanego w średniowieczu, tł. A. Adamska, w: Kultura pisma w średniowieczu. Znane problemy, nowe metody, red. A. Adamska, P. Kras, Lublin 2013, s. 17–35

– wspólna lektura próbek pisma dostarczonych wcześniej przez prowadzącą

4. KODYKOLOGIA, cz. 1

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 389–422 (p. 9.1–9.6)

5. KODYKOLOGIA, cz. 2

– W. Drelicharz, Annalistyka małopolska XIII–XV wieku. Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych, Kraków 2003, s. 44–56

– W. Drelicharz, Sędziwój z Czechla, w: Polski słownik biograficzny, t. 36, Warszawa–Kraków 1996, s. 394–399

– J. Wiesiołowski, Kolekcje historyczne w Polsce średniowiecznej XIV–XV wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, s. 148–163 (rozdz.: Kolekcje historyczne w Polsce średniowiecznej – konkluzje)

6. DYPLOMATYKA, cz. 1

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 440–458 (p. 10.1–10.4)

– K. Skupieński, Na opieczętowanym pergaminie, w pamięci, przez posłańca. Dokument jako forma komunikowania w Polsce średniowiecznej, w: Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, Warszawa 2004, s. 25–38

– T. Jurek, Stanowisko dokumentu w średniowiecznej Polsce, „Studia Źródłoznawcze”, 40, 2002, s. 1–17

7. DYPLOMATYKA, cz. 2: księgi wpisów, Metryka Koronna, kancelaria

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 458–467 (p. 10.5–10.6)

– Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015, s. 189–190, 192–194 (fragmenty rozdz.: Metryka Koronna i Metryka Litewska: 1. Definicja i nazwa zespołu, 3. Geneza Metryki Koronnej)

– I. Sułkowska-Kurasiowa, Dokumenty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów 1370–1444, Warszawa 1977, s. 156–175 (rozdz.: Miejsce kancelarii królewskiej w systemie zarządzania państwem)

– K. Skupieński, Biurokracja w średniowiecznej kancelarii?, w: Drogą historii. Studia ofiarowane profesorowi Józefowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. P. Dymmel, K. Skupieński, B. Trelińska, Lublin 2001, s. 205–212

– Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997, s. 619–623 (rozdz.: Pomniki i archiwa historyczne)

8. CHRONOLOGIA

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 107–146 (p. 4.1–4.11)

– G. Myśliwski, Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni. Mazowsze od XII do poł. XVI wieku, Warszawa 1999, s. 197–204 (rozdz.: Czas – zagadnienia wstępne)

– J. Le Goff, Czas Kościoła i czas kupca, tł. A. Frybes, w: Czas w kulturze, wybrał i oprac., wstępem opatrzył A. Zajączkowski, Warszawa 1988, s. 331–355

9. SFRAGISTYKA, NUMIZMATYKA

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 609–632 (p. 14.1–14.6)

– M. Hlebionek, Miasto na pieczęci. Wokół wizualności pieczęci miejskich z terenu Prus, „Zapiski Historyczne”, 84, 2019, z. 1, s. 85–114

– S. Suchodolski, Moneta źródłem wszechstronnym: materialnym, pisanym i ikonograficznym, w: Źródła historyczne wydobywane z ziemi, red. S. Suchodolski, Wrocław 2008, s. 33–52

– R. Kiersnowski, Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988, s. 421–425 (rozdz.: Zakończenie. Summa nummismatica)

10. HERALDYKA

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 638–679 (p. 15.1–15.8)

– R. Kiersnowski, Tworzywo historyczne polskich legend herbowych, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, nowa seria, 2 (13), 1995, s. 11–25

– S.K. Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 13–28

– J. Rogulski, Insignia ducalis splendoris. Splendor rodziny książąt Sanguszków i środki jego manifestacji od XV do XVIII wieku, Kraków 2022, s. 395–400 + obejrzeć spis treści książki

5-minutowe referaty dla chętnych:

1. S.K. Kuczyński, Herb Królestwa Polskiego w XIV–XV wieku. Wokół genezy, treści i funkcji, w: Imagines Potestatis. Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X–XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), red. J. Banaszkiewicz, s. 151–160

2. R. Kiersnowski, Godła jagiellońskie, „Wiadomości Numizmatyczne”, 32, 1988, s. 1–27

11. GENEALOGIA, PROZOPOGRAFIA

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 70–92 (p. 3.1–3.8)

– J. Bieniak, Rozmaitość kryteriów badawczych w polskiej genealogii średniowiecznej, w: Genealogia – problemy metodyczne w badaniach nad polskim społeczeństwem średniowiecznym na tle porównawczym, red. J. Hertl, Toruń 1982, s. 131–148

– obejrzeć: K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich. Piastowie wrocławscy, legnicko-brzescy, świdniccy, ziębiccy, głogowscy, żagańscy, oleśniccy, opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, wstęp do 2. wyd. T. Jurek, wyd. 2 popr., Kraków 2007

– obejrzeć: Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski i in., Kórnik 1992

12. IKONOGRAFIA

– E. Panofsky, Ikonografia i ikonologia, w: tenże, Studia z historii sztuki, wybrał, oprac., i opatrzył posłowiem J. Białostocki, Warszawa 1971, s. 11–21, il. 1–4 (cz. 1 artykułu)

– M. Walczak, Dzieło sztuki jako źródło historyczne, w: tenże, Do źródła, Kraków 2020, s. 9–31

– J. Marecki, L. Rotter, Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, wyd. 2 uzup., Kraków 2013 – fragmenty wskazane przez prowadzącą

– D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, tł. i oprac. W. Zakrzewska i in., wybór ilustracji i komentarz T. Łozińska, Warszawa 1990 – fragmenty wskazane przez prowadzącą

13. METROLOGIA HISTORYCZNA

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 154–172, 181–189 (p. 5.1–5.4, 5.6–5.8)

– Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., s. 662–668 (rozdz.: Mierzenie przestrzeni)

– W. Kula, Metrologia historyczna (uwagi o jej zadaniach badawczych), „Przegląd Historyczny”, 50, 1959, nr 2, s. 248–272

14. GEOGRAFIA HISTORYCZNA

– J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 200–236 (p. 6.1–6.9)

– J. Wiesiołowski, Socjotopografia późnośredniowiecznego Poznania, Warszawa 1982 lub nast. wyd., s. 239–246, 257–262 (rozdz.: Geografia społeczna miasta; Urbs i suburbium)

– wspólna analiza mapy nr 6: Krakowskie kulty pątnicze w latach 1454–1520, zawartej w: A. Witkowska, Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną, Lublin 1984

15. CYFROWE NARZĘDZIA w warsztacie historyka mediewisty

– A. Radomski, Wprowadzenie do humanistyki cyfrowej, Lublin 2023, s. 117–141 (rozdz.: Kompetencje i warsztat badawczy w humanistyce cyfrowej)

kilkuminutowe referaty uczestników zajęć dotyczące stron:

1. Dawne pismo: https://dawnepismo.ank.gov.pl/

2. Enigma: http://enigma.huma-num.fr/

3. DigiPal: http://www.digipal.eu/

4. Digital Mappa: https://www.digitalmappa.org/

5. Manuscripta.pl: https://manuscripta.pl

6. Monasterium.net: https://www.monasterium.net/mom/home

7. Manuscriptorium: https://new.manuscriptorium.com/

8. Library of Latin Texts – Brepols (dostęp przez stronę BUW)

9. Corpus corporum: https://mlat.uzh.ch/home

10. Słowniki dawne i współczesne: http://www.leksykografia.uw.edu.pl/slowniki.html

11. Glossaria: https://glossaria.eu/

12. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna: http://www.slownik.ihpan.edu.pl/index.php

13. Atlas fontium: https://atlasfontium.pl/

14. Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters: https://www.geschichtsquellen.de/start

15. Regesta Imperii: http://www.regesta-imperii.de/

15. Corpus Academicum Cracoviense: https://cac.historia.uj.edu.pl/

16. IURA. Źródła prawa dawnego: https://iura.uj.edu.pl/dlibra

17. Lexikon des Mittelalters Online & International Encyclopaedia for the Middle Ages – Brepols (dostęp przez stronę BUW)

18. International Medieval Bibliography (IMB) – Brepols (dostęp przez stronę BUW)

Prowadząca zastrzega sobie możliwość dokonania drobnych zmian w sylabusie zajęć.

Wspólna analiza źródeł i literatury. Rozmowa o zagadnieniach wyszczególnionych w punkcie „Zakres tematów”. Krótkie (ok. 5-minutowe) referaty uczestników zajęć.

Zaliczenie na ocenę

Kryteria końcowej oceny:

– obecność na zajęciach (w ciągu semestru możliwe są maksymalnie trzy nieobecności: pierwsza jest bez konsekwencji, drugą i trzecią należy zaliczyć)

– bieżące przygotowanie do zajęć (przeczytanie i przemyślenie zadanych lektur)

– merytoryczna i konstruktywna aktywność podczas zajęć

dr Hanna Rajfura