Historia literatury polskiej po 1864 roku [3001-11A3LP] Rok akademicki 2024/25
Wykład, grupa nr 1

Wykład jest formułowany na podstawie obszernej i bardzo różnorodnej literatury dotyczącej XIX i XX w. w Polsce i Europie, jest autorski i nie powtarza żadnego podręcznika. Jednak lektura odpowiednich fragmentów podanych niżej podręczników akademickich i kompendiów może pomóc w utrwaleniu treści poszczególnych zajęć.

- H. Markiewicz, Pozytywizm

- A. Hutnikiewicz, Młoda Polska

- M. Podraza-Kwiatkowska, Literatura Młodej Polski,

- K. Wyka, Młoda Polska, t.1-2

- Literatura polska, t.2 J. Kulczycka-Saloni, M. Straszewska, Romantyzm, Pozytywizm, t.3 J. Kulczycka-Saloni, I. Maciejewska, A. Z. Makowiecki, R. Taborski, Młoda Polska

-E. Ihnatowicz, Literatura polska drugiej połowy XIX wieku (1864-1914)

-Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku,

S.III Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831-1863, t-3

S. IV Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t.1-4

S.V Literatura okresu Młodej Polski, t.1-4

-Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa

-Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka

W zależności od potrzeb studentów możliwe są zmiany w sylabusie.

Semestr I

1 . Literatura drugiej połowy XIX wieku – chronologia i geografia literacka.

Terminologia: możliwości i problemy (literatura postyczniowa, pokolenie Szkoły Głównej, pozytywizm, modernizm, nowoczesność, dziewiętnastowieczność; epoka a formacja). Zadania polskiej inteligencji – różnice zaborowe i biograficzne.

2. Lata 60. XIX wieku i ich konsekwencje – ciągłość i zmiana. Narodziny nowej

świadomości a romantyzm. „Przegląd Tygodniowy” Adama Wiślickiego i Aleksandra Świętochowskiego. Walka „starej” i „młodej” prasy. Komunikacja w warunkach cenzury.

3. „Pozytywiści i inni”. Kto to jest pozytywista? Lektury pokolenia – mistrzowie

europejscy i autorytety krajowe. Hasła programowe. Pozytywiści wobec dziedzictwa oświecenia. Z perspektywy Krakowa – stańczycy.

4. Cezury roku 1872 i 1876. Dynamika rozwojowa oraz różnicowanie się postaw światopoglądowych i pisarstwa pokolenia pozytywistów. Dumania pesymisty Aleksandra Świętochowskiego. Listy z podróży do Ameryki Henryka Sienkiewicza.

5. Nowelistyka pozytywistów. Nowela jako „epifania”, próby reportażowe, formy paraboliczne. Krótka forma prozatorska jako ćwiczenie pisarskie i antropologiczne.

6– 7. Powieść drugiej połowy XIX wieku a „przemiany rzeczywistości”. Od

tendencyjności do dojrzałego realizmu. Dziedzictwo Józefa Ignacego Kraszewskiego. Bolesław Prus i Eliza Orzeszkowa jako mistrzowie prozy (teoria i praktyka). Rozpiętość problemowa diagnoz współczesności, różnice perspektyw poznawczych.

8–9. Warianty polskiego naturalizmu. Realizm a naturalizm. Pisarze polscy a inspiracje Gustawa Flauberta i Emila Zoli. Polskie spory o naturalizm. Literatura a nauka i filozofia.

10. Powieść historyczna – sukcesy i wyzwania. Twórcy prozy historycznej w 2. poł. XIX wieku. Fenomen pisarstwa historycznego Henryka Sienkiewicza. Dyskusja wokół Ogniem i mieczem i jej konsekwencje. Pytania o tradycję. „Czytadła” Sienkiewicza i innych.

11. Czas publicystów. Prasa jako medium nowoczesności. Kroniki Bolesława Prusa, Liberum veto Aleksandra Świętochowskiego jako publicystyczne syntezy swoich czasów. Orzeszkowa i Konopnicka jako publicystki. Formy debaty publicznej.

12. Poezja drugiej połowy XIX wieku. Stereotyp „epoki niepoetyckiej”, „dekadenci południa wieku”, dokonania najwybitniejszych poetów polskich a rytmy rozwojowe poezji europejskiej, zmiana funkcji poezji. Wiersz między wieszczą misją a rozrywką i reklamą. Psychologiczne aspekty twórczości poetyckiej.

13. W poszukiwaniu modelu krytyki. Tematy, formy, kryteria krytyki literackiej. Krytyka estetyczna w kręgu „Wędrowca”. Kompetencje krytyka i pisarza. Kwestia autorytetu i kanonu.

14. „Wielki i smutny teatr warszawski” i nie tylko. Uwarunkowania rozwoju

dramaturgii w drugiej połowie XIX wieku. Sytuacja teatru pod zaborami. Tradycje rodzime i obce. Tematyka teatralna na łamach prasy. Teatralizacja życia zbiorowego (jubileusze i uroczystości narodowe).

15. Pozytywizm jako „niekończące się zadanie”. Pisarze pokolenia pozytywistów a modernizm/moderniści. Teksty późne twórców epoki. Tradycje myślenia pozytywistycznego w kulturze polskiej.

Semestr II

1. Młoda Polska i modernizm(y). Formacja modernistyczna. Nowe pokolenie, nowe postawy i nowa świadomość estetyczno-artystyczna w obrębie formacji dziewiętnastowiecznej. Dynamika zmian światopoglądowych, filozoficznych i biograficznych. Kłopoty kwalifikacyjne (Młoda Polska, modernizm polski, modernizm sensu largo, neoromantyzm, secesja, fin-de-siècle, schyłkowość). Moderniści a dziedzictwo romantyzmu. Moderniści i pokolenie pozytywistów. Lektury wspólne, fascynacje osobne. Kłopoty z cezurami (1887, 1890, 1891, 1894, 1900, 1905, 1914–1918).

2. Kształtowanie się postaw krytycznych. Autodiagnozy pokolenia. Manifesty i programy. (Nie)postulatywność i autonomiczność sztuki oraz funkcji literatury. Literatura i sztuka zaangażowana. Dynamika i specyfika czasopiśmiennictwa („Chimera”, „Życie”, „Strumień”, obraz literatury modernistycznej na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”, „Prawdy”, „Wędrowca”). Skandale i prowokacje modernistyczne. Biografia pokolenia, biografie niepokornych, biografia jako język. Biografie „wielokrotne” i „wariantywne” Stanisława Przybyszewskiego, Marii Komornickiej / Piotra Odmieńca Własta i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Mitologie artystostwa.

3. Geograficzne „harmonie i dysonanse” modernizmu – przesuwanie granic, perspektywy widzenia, uwikłania geograficzne. Trójzaborowość, międzyzaborowość. Dominanty krakowskie, warszawskie, lwowskie. Zakopiańskość jako wyzwanie dla kultury i sztuki. Instytucje życia kulturalnego – styki refleksji kulturologicznej i filozoficznej. Fenomen podróży i podróżopisarstwa (podróże na mapie politycznej, podróże na mapie kultury, podróże imaginacyjne, podróż jako problem literackości).

4.-5. Kierunki poezji modernistycznej. Poetyka i wybory artystyczne. Wobec „izmów” nowej sztuki: symbolizm, impresjonizm, (pre)ekspresjonizm, secesja, (neo)klasycyzm, franciszkanizm. Przemiany parnasizmu i parnasyjskości. Asocjacjoznim, montaż, transpozycje wrażeń artystycznych. Popularność sonetu, ballady, ronda, trioletu. Fenomen centonu. Czym jest debiut poetycki i jak określa późniejszą dynamikę wyborów artystycznych. Strony Bolesława Leśmiana, Leopolda Staffa, Tadeusza Micińskiego, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza, Maryli Wolskiej, Marii Komornickiej.

6.-7. Dramat modernistyczny – przemiany, kierunki, strategie, formy. Konsekwencje Wielkiej Reformy Teatru (teatrologiczne dyskusje o scenie, statusie dramatu i powinnościach aktora). Powidoki Bałuckiego (filisterstwo, podfilipszczyzna, dulszczyzna w dramie mieszczańskiej). Dramat historyczny („Róża” Stefana Żeromskiego, „Sybir”, „Tamten” Gabrieli Zapolskiej/Józefa Maskoffa, dramaty rocznicowe i jubileuszowe). Wizyjność i symboliczność na scenie (Tadeusz Miciński, Leopold Staff). Tadeusz Rittner i Jan August Kisielewski („smutne komedie” i pytania o artystostwo). Wielki dramat narodowy: lekcja Stanisława Wyspiańskiego – „równania kulturowe” i polskie rekwizytornie form – diagnozy kultury.

8. Literackie epifanie modernizmu. Konfesje samotnych i rodzaje prozy spowiedniczej. Fenomen prozy poetyckiej, małe formy literackie (Przybyszewski, Komornicka, Leśmian). Paraboliczność na usługach ontologii (pytania o kształt literackości w prozie wyznaniowej). Solilokwia jako formy diagnozy tożsamościowej.

9.-10. Kierunki powieściopisarstwa modernistycznego i przemiany poetyki realizmu. Pytanie o status powieściowej mimesis i technik reprezentacji. Eksperymenty powieściowe. Modele powieści: powieść jako zespół scen, powieść pokolenia, powieść o artyście, sekwencja scen w powieści, powieść z bohaterem wiodącym, powieść polifoniczna, początki powieści psychologicznej, powieść środowiskowa, powieść worek, „pałubiczność” (w) powieści. Orbity Wacława Berenta, Karola Irzykowskiego, Gabrieli Zapolskiej, Stefana Żeromskiego, Władysława Reymonta (i możliwe ciągi dalsze). Zjawisko powieści brukowej i wagonowej, „powieść flądra”.

11. Filozofia na usługach literatury. Wielkie pytania literatury modernizmu. Modernizm polski wobec tradycji i przekształceń modernizmów europejskich. Dziedzictwo schopenhaueryzmu. Wpływ Bergsona. Fenomen Nietzschego. Wątki filozofii Wschodu. Znaczenie filozofii rosyjskiej. Prawda i prawdopodobieństwo w literaturze – kłopoty aksjologiczne. Autodiagnozy artystyczne i wyzwania literatury. Sposoby odczuwania świata i literackie „samotnie”: narcyzm, dandyzm, dekadentyzm. Biegun odwrotny: bojowość, rewolucyjność, literatura zaangażowana.

12. Modele krytyki literackiej. Dyskursy krytycznoliterackie i ich rola w kształtowaniu opinii. Dwóch wielkich: Irzykowski i Brzozowski. Krytyczki modernistyczne. Przemiany języków krytycznoliterackich. Pozytywiści czytają modernistów – moderniści czytają pozytywistów. Historie i syntezy literatury na koniec wieku. Summy akademickie, „nowe” historie literatury.

13.-14. Groteska jako język. Doświadczenia rewolucji 1905 roku – szukanie języka opowiadalności. Utopie modernistów (trylogia księżycowa, modernistyczne formy sobowtórowości, Atlantyda, czwarty wymiar, przeniesienia w czasie). Baśń jako język i wyzwanie dla literatury. Fantastyka młodopolska (Jerzy Żuławski, Stefan Grabiński, Antoni Lange). Literackie fascynacje pierwotnością, Orientem (japonizmy, chińszczyzna, buddyzm, lamaizm, hinduizm), huculszczyzna, słowiańskość.

15. Modernistyczne źródła dwudziestowieczności. Wbrew „długiemu trwaniu” – szanse i niewygody terminologiczne. Modernizm a/i nowoczesność. Doświadczenie Wielkiej Wojny (specyfika literackiego zaangażowania). Modernizm polski wobec dwudziestolecia międzywojennego (perspektywy, ciągi dalsze), modernizm (polski) a postmodernizm. W stronę reportażu międzywojnia, małych form prozatorskich (przemiany noweli, opowiadania, szkicu), prozy psychologicznej, krytyki kultury i eksperymentów artystycznych (przypadki Zofii Nałkowskiej, Witkacego, Poli Gojawiczyńskiej, Wandy Melcer, Ireny Krzywickiej, Marii Dąbrowskiej). Fenomen „starych” poetów i poetek: Leśmiana, Staffa, Kasprowicza, Komornickiej. Na przestrzeni epok, formacji i biografii: Świętochowski – Irzykowski (spotkanie u progu II wojny światowej).

wykład

bez oceny

Urszula Kowalczuk/Dawid Osiński