Nauki pomocnicze historii średniowiecza [2900-L-NPH-SR] Semestr zimowy 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 4

Słowniki łacińskie:

A. Jougan, Słownik kościelny łacińsko-polski (dowolne wydanie);

J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2006;

Du Cange et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis (http://ducange.enc.sorbonne.fr/);

Whitaker's Words Online (https://latin-words.com/).

1. Zajęcia wprowadzające. Co to są nauki pomocnicze historii? Specyfika źródeł średniowiecznych. Podstawowe pomoce mediewistyczne.

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002 (i późniejsze wydania), ss. 7–21 oraz 28–33, (punkty 1.1–3 oraz 2.1–2).

2a. Paleografia: materiały pisarskie i rodzaje pisma

A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973, ss. 51–60, 101–112.

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002 (i późniejsze wydania), ss. 304–307, 318–346 (punkty 8.1–2, 8.4.3.5–8.4.8.4).

Kodeksy:

https://www.e-codices.unifr.ch/en/bbb/0219/1v

https://www.e-codices.unifr.ch/en/bke/0005/1r

https://www.e-codices.unifr.ch/en/sbe/0017/24

2b. Paleografia: brachygrafia

A. Semkowicz, Paleografia łacińska, Kraków 2002, ss. 402–434.

A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, ss. 140–153.

A. Cappelli, The elements of abbreviation in medieval Latin paleography, tłum. D. Heimann, R. Kay, Lawrence, KS 1982 (do przejrzenia).

3a. Dyplomatyka: historia badań dyplomatycznych; struktura dokumentu

T. Jurek, K. Skupieński, „Wprowadzenie do dyplomatyki”, w: Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015, ss. 17–48.

3b. Dyplomatyka: kultura kancelaryjna

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, ss. 450–467, 473–478 (punkty 10.4–6, 10.8–9).

K. Skupieński, „Na opieczętowanym pergaminie, w pamięci, przez posłańca. Dokument jako forma komunikowania w Polsce średniowiecznej”, w: Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, Warszawa 2004, ss. 25–38.

4a. Chronologia: czas w kulturze średniowiecza

A. Guriewicz, Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa 1976, ss. 95–155 (rozdział „Cóż to jest... czas?”).

4b. Chronologia: kalendarz

B. Włodarski, Chronologia polska, liczne wydania, ss. 28–57 („Kalendarz w rozwoju historycznym”, „Ery”, „Początek roku”), 70–102 („Podział roku”).

4c. Chronologia: kalendarz kościelny

B. Włodarski, Chronologia polska, ss. 102–124 („Kalendarz kościelny i jego budowa”).

5. Sfragistyka

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, ss. 609–632 (punkty 14.1–6).

M. Gumowski, M. Haisig, S. Mikucki, Sfragistyka, Warszawa 1960, ss. 11–14, 65–72, 79–84, 95–98, 125–129, 135–152.

6a. Heraldyka: Europa

M. Pastoureau. Średniowieczna gra symboli, tłum. H. Igalson-Tygielska, Warszawa 2006, ss. 237–293.

6b. Heraldyka: Polska

Pieczęć majestatyczna Władysława Jagiełły; pieczęć średnia Kazimierza Jagiellończyka; pieczęć wielka koronna Aleksandra, w: M. Gumowski, Pieczęcie królów Polski, Kraków 1919, nr 13, 27, 38.

J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993, ss. 5–65 (do przejrzenia).

S.K. Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, ss. 11–28.

S. Szybkowski, „Uwagi o pieczęciach Aleksandra Jagiellończyka”, Studia Źródłoznawcze 51 (2013), ss. 33–42.

R. Kiersnowski, „Tworzywo historyczne polskich legend herbowych”, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 2 (13) (1995), s. 11–25 (przedruk w: R. Kiersnowski, Historia-pieniądz-herb. Opera selecta, Warszawa 2008).

W. Drelicharz, „Kolegiata wiślicka jako miejsce wizualnego dialogu monarchy ze społeczeństwem w XIV–XV wieku”, w: Przeszłość jest czasem narodzin. Z dziejów Wiślicy i jej związków z Krakowem, Kraków 2006, ss. 33–58.

7a. Ikonografia: ikonografia a ikonologia

M. Walczak, „Dzieło sztuki jako źródło historyczne” w: tenże, Do źródła, Kraków 2020, ss. 9–31.

E. Panofsky, Studia z historii sztuki, tłum. J. Białostocki, Warszawa 1971, ss. 11–21.

7b. Ikonografia: podstawy ikonografii średniowiecznej

M. Pastoureau, Niebieski. Historia koloru, tłum. M. Ochab, Warszawa 2013, ss. 41–97.

D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990 (do przejrzenia).

8. Genealogia

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, ss. 70–92 (punkty 3.1–8).

9. Epigrafika

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, ss. 361–364 (punkt 8.6).

Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I/II, red. E. Wipszycka, Warszawa 2001, ss. 131–147.

A.E. Cooley, „A technical guide to Latin epigraphy”, w: taż, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, Cambridge 2012, ss. 327–448 (do przejrzenia).

Lektura i analiza tekstów źródłowych, krytyczna lektura literatury przedmiotu, dyskusja w grupie moderowana przez prowadzącego.

Każdy z uczestników jest zobowiązany do dokładnego przeczytania tekstów źródłowych z uwzględnieniem pytań i wskazówek prowadzącego oraz zebrania informacji niezbędnych do krytyki źródła na podstawie zadanej literatury przedmiotu.

Dopuszczalne są trzy nieobecności. Zaliczenie drugiej i trzeciej nieobecności wymaga napisania krótkiego eseju. Nieprzygotowanie do zajęć bądź brak aktywnego w nich udziału traktowane są tak samo jak nieobecność.

O ocenie końcowej decyduje monitorowany na bieżąco aktywny i kompetentny udział w analizie tekstów oraz dyskusji na zajęciach.

dr Jerzy Szafranowski