Historia średniowieczna powszechna [2900-L-HSRPW] Semestr zimowy 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 1

Słowniki łacińskie:

- A. Jougan, Słownik kościelny łacińsko-polski (liczne wydania).

- J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2006.

Odradzam korzystanie ze słownika łaciny klasycznej Kumanieckiego – przy tłumaczeniu tekstów średniowiecznych może prowadzić na manowce.

Dodatkowo polecam słownik łacińsko-angielski http://www.archives.nd.edu/words.html - jest on przydatny wówczas, gdy mamy kłopot z ustaleniem formy podstawowej danego wyrazu łacińskiego (który w słowniku tym można wpisać w dowolnej formie).

Podręczniki, z których można uzupełnić swoją wiedzę i sprawdzić podstawowe fakty (decyzję o zakresie ich wykorzystania pozostawiam uczestnikom kursu):

- Benedykt Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1993 i kolejne wydania.

- Roman Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2009.

Obowiązuje lektura literatury wskazanej dla poszczególnych zajęć.

W razie potrzeby niektóre z tekstów zadanych na zajęcia będą dostępne w chmurze WH. Adres uczestnicy otrzymają mailowo, hasło: historiapowszechna

Władcy, władczynie, biskupi i święci. Kultura religijna elit we wcześniejszym średniowieczu.

Tematem zajęć będzie problem kultury religijnej elit wcześniejszego średniowiecza. Przyjrzymy się wybranym zjawiskom, takim jak religijne postrzeganie władzy królewskiej, świętość władców i władczy, powinności religijne kobiet z kręgów arystokratycznych i królewskich, fundacje religijne oraz kwestia organizacji biskupstw i powinności biskupów.

Założenia wstępne: Znajomość łaciny na poziomie oczekiwanym od studentów historii II roku studiów licencjackich. W wypadkach, gdy tłumaczenia źródeł na język polski są dostępne, będą one stanowić podstawę lektury, z możliwością odwołania się – w razie potrzeby – do tekstu łacińskiego. W wypadku, gdy ich nie ma, oczekuję, że uczestnicy przygotują się do tłumaczeń, sprawdzą słówka itd. (indywidualnie lub grupowo – wg uznania). Oczekuje się także znajomości języka angielskiego; znajomość niemieckiego lub francuskiego także mile widziana.

W wypadku lektury tekstów źródłowych oczekuję od uczestników zajęć podstawowej wiedzy na temat źródła i jego autora. Pomocą służyć tu może literatura przedmiotu, w tym wstęp do wydania źródła.

1. Władczynie: chrystianizacja, pobożność, świętość

Źródła:

- Grzegorz z Tours, Historie. Historia Franków, tłum. K. Liman, T. Richter, Kraków 2002, ks. II, rozdz. 27-31, s. 123-127.

- Wenancjusz Fortunat, Żywot świętej Radegundy, w: T. Gacia, Radegunda z Turyngii. Teksty źródłowe od VI do XII wieku. Tłumaczenie z języka łacińskiego, wstęp i objaśnienia, Włoszczowa 2015, rozdz. 2-13, s. 24-32.

- Vita Mathildis reginae antiquior, ed. B. Schütte, MGH SS rer. Germ. in usum scholarum, t. 66, Hannover 1994.

rozdz. 5

- Vita Mathildis reginae posterior, ed. B. Schütte, MGH SS rer. Germ. in usum scholarum, t. 66, Hannover 1994.

rozdz. 5, 8 (fragment)

Opracowania:

- Janet L. Nelson, Queens as Converters of Kings in the Earlier Middle Ages, in: Agire da donna. Modelli e pratiche di rappresentazione (secoli VI-X), ed. Cristina La Rocca, Turnhout 2007, pp. 95-107.

- Sean Gilsdorf, Introduction, w: Queenship and Sanctity. The Lives of Mathida and the Epitaph of Adelheid, s. 15-23.

- Patrick Corbet, Les saints Ottoniens: Sainteté dynastique, sainteté royale et sainteté féminine autour de l’an Mil, Sigmaringen 1986, s. 181-191.

2. Memoria i fundacja klasztoru

Źródła:

- Kronika Thietmara, tłum. M.Z. Jedlicki, Poznań 1953 i następne wydania, ks. I, 21; ks. II, 40; ks. VII, 3

- Vita Mathildis posterior, rozdz. 26 (fragment)

7, 8 (fragment), 18,

- Conradi I, Heinrici I. et Ottonis I. diplomata, wyd. T. Sicker, MGH Diplomata regum et imperatorum Germaniae, t. 1, Hannoverae 1879-1884; dokument Ottona I nr 14 (s.101-102).

Opracowania:

- Karl J. Leyser, Rule and conflict in an Early Medieval Society: Ottonian Saxony, London, 1979, s. 63-73.

- Patrick Corbet, Pro anima senioris sui. La pastorale ottonienne du veuvage, w: Veuves et veuvage dans le haut Moyen Age, éd. Michel Parisse, Paris 1993, s. 233-253.

3. Władca chrześcijański, władca święty

Źródła:

- miniatura z Ewangeliarza Liuthara

- Legenda Krystiana, tłum. M. Wylęgała OP, w: W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997, rozdz. 6, s. 263-268.

- Powieść minionych lat. Najstarsza kronika kijowska, tłum. F. Sielicki, liczne wydania, rozdz. 48 (pod rokiem 6504/996).

- Legenda S. Stephani regis ab Hartvico episcopo conscripa, wyd. E. Bartoniek, Scriptores rerum Hungaricarum, t. 2, Budapestini 1938, rozdz. 5-6, s. 407-410, rozdz. 14, 420-421 (pierwszy akapit) rozdz. 18, s. 425-427.

Opracowania:

- Ernst H. Kantorowicz, Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, Warszawa 2007, s. 36-71.

- Eliza Garrison, Otto III at Aachen, “Peregrinus”, s. 83-110.

- Janet L. Nelson, Royal Saints and Early Medieval Kingship, w: Sanctity and Secularity: The Church and the World, red. Derek Baker (Studies in Church History, 12), Oxford 1973, s. 39-44.

- Gábor Klaniczay, Rex iustus: The Saintly Institutor of Christian Kingship, “The Hungarian Quartery” 41 (2000), s. 14-31.

- František Graus, La sanctification du souverain dans l’Europe central des Xe et XIe siècles, w: Hagiographie, cultures et societies, IVe-XIIe siècles. Actes du Colloque organize à Nanterre et à Paris (2-5 mai 1979), Paris 1981, s. 559-572.

4. Biskupstwa i biskupi

Źródła:

- Kronika Thietmara, ks. II, 9-11, 20, 22, 36-37; ks. III, 12-14, 16-18 + ks. III, prolog; ks. IV, 10; ks. V, 44- ks. VI, 1.

- Kosmasa Kronika Czechów, tłum. M. Wojciechowska, Wrocław 1968 i następne wydania, ks. III, 7-10; II, 22-24.

- Świętego Wojciecha żywot pierwszy, tłum. B. Kürbis, rozdz. 7-13 w: Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski, Warszawa 1987, lub w: W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997.

Literatura:

- David A. Warner, Thietmar of Merseburg: The image of the Ottonian Bishop, w: The Year 1000. Religious and Social Response to the Turning of the First Millennium, red. Michael Frassetto, New York 2002, s. 85-110.

- Peter Hilsch, Die Stellung des Bischofs von Prag im Mittelalter - ein Gradmesser böhmischer „Souveränität"?, „Zeitschrift für Ostforschung“ 23 (1974), s. 431-439.

- Roman Michałowski, Święty Wojciech – biskup reformator w Europie X wieku, w: Granica wschodnia cywilizacji zachodniej w średniowieczu, red. Zbigniew Dalewski 2015, Warszawa, s. 178–210.

- Marcin R. Pauk, Odciski palców świętego Wojciecha. Kolekcja prawno-kanoniczna z kodeksu Heiligenkreuz 217 w praktyce duszpasterskiej biskupa praskiego na przełomie X i XI w., s. 228-242.

Uwaga: Trudno jest przewidzieć, ile czasu zajmie analiza poszczególnych źródeł, może więc zdarzyć się, że z niektóre z nich będą pominięte (albo też, w razie potrzeby, jakiś tekst może zostać dodany). Zdecydowanie bardziej zależy nam na dokładnej analizie niż wykorzystaniu wszystkich, zaproponowanych w sylabusie źródeł.

Tematem zajęć będzie problem kultury religijnej elit wcześniejszego średniowiecza. Przyjrzymy się wybranym zjawiskom, takim jak religijne postrzeganie władzy królewskiej, świętość władców i władczy, powinności religijne kobiet z kręgów arystokratycznych i królewskich, fundacje religijne oraz kwestia organizacji biskupstw i powinności biskupów.

Założenia wstępne: Znajomość łaciny na poziomie oczekiwanym od studentów historii II roku studiów licencjackich. W wypadkach, gdy tłumaczenia źródeł na język polski są dostępne, będą one stanowić podstawę lektury, z możliwością odwołania się – w razie potrzeby – do tekstu łacińskiego. W wypadku, gdy ich nie ma, oczekuję, że uczestnicy przygotują się do tłumaczeń, sprawdzą słówka itd. (indywidualnie lub grupowo – wg uznania). Oczekuje się także znajomości języka angielskiego; znajomość niemieckiego lub francuskiego także mile widziana.

W wypadku lektury tekstów źródłowych oczekuję od uczestników zajęć podstawowej wiedzy na temat źródła i jego autora. Pomocą służyć tu może literatura przedmiotu, w tym wstęp do wydania źródła.

1. Władczynie: chrystianizacja, pobożność, świętość

Źródła:

- Grzegorz z Tours, Historie. Historia Franków, tłum. K. Liman, T. Richter, Kraków 2002, ks. II, rozdz. 27-31, s. 123-127.

- Wenancjusz Fortunat, Żywot świętej Radegundy, w: T. Gacia, Radegunda z Turyngii. Teksty źródłowe od VI do XII wieku. Tłumaczenie z języka łacińskiego, wstęp i objaśnienia, Włoszczowa 2015, rozdz. 2-13, s. 24-32.

- Vita Mathildis reginae antiquior, ed. B. Schütte, MGH SS rer. Germ. in usum scholarum, t. 66, Hannover 1994.

rozdz. 5

- Vita Mathildis reginae posterior, ed. B. Schütte, MGH SS rer. Germ. in usum scholarum, t. 66, Hannover 1994.

rozdz. 5, 8 (fragment)

Opracowania:

- Janet L. Nelson, Queens as Converters of Kings in the Earlier Middle Ages, in: Agire da donna. Modelli e pratiche di rappresentazione (secoli VI-X), ed. Cristina La Rocca, Turnhout 2007, pp. 95-107.

- Sean Gilsdorf, Introduction, w: Queenship and Sanctity. The Lives of Mathida and the Epitaph of Adelheid, s. 15-23.

- Patrick Corbet, Les saints Ottoniens: Sainteté dynastique, sainteté royale et sainteté féminine autour de l’an Mil, Sigmaringen 1986, s. 181-191.

2. Memoria i fundacja klasztoru

Źródła:

- Kronika Thietmara, tłum. M.Z. Jedlicki, Poznań 1953 i następne wydania, ks. I, 21; ks. II, 40; ks. VII, 3

- Vita Mathildis posterior, rozdz. 26 (fragment)

7, 8 (fragment), 18,

- Conradi I, Heinrici I. et Ottonis I. diplomata, wyd. T. Sicker, MGH Diplomata regum et imperatorum Germaniae, t. 1, Hannoverae 1879-1884; dokument Ottona I nr 14 (s.101-102).

Opracowania:

- Karl J. Leyser, Rule and conflict in an Early Medieval Society: Ottonian Saxony, London, 1979, s. 63-73.

- Patrick Corbet, Pro anima senioris sui. La pastorale ottonienne du veuvage, w: Veuves et veuvage dans le haut Moyen Age, éd. Michel Parisse, Paris 1993, s. 233-253.

3. Władca chrześcijański, władca święty

Źródła:

- miniatura z Ewangeliarza Liuthara

- Legenda Krystiana, tłum. M. Wylęgała OP, w: W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997, rozdz. 6, s. 263-268.

- Powieść minionych lat. Najstarsza kronika kijowska, tłum. F. Sielicki, liczne wydania, rozdz. 48 (pod rokiem 6504/996).

- Legenda S. Stephani regis ab Hartvico episcopo conscripa, wyd. E. Bartoniek, Scriptores rerum Hungaricarum, t. 2, Budapestini 1938, rozdz. 5-6, s. 407-410, rozdz. 14, 420-421 (pierwszy akapit) rozdz. 18, s. 425-427.

Opracowania:

- Ernst H. Kantorowicz, Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, Warszawa 2007, s. 36-71.

- Eliza Garrison, Otto III at Aachen, “Peregrinus”, s. 83-110.

- Janet L. Nelson, Royal Saints and Early Medieval Kingship, w: Sanctity and Secularity: The Church and the World, red. Derek Baker (Studies in Church History, 12), Oxford 1973, s. 39-44.

- Gábor Klaniczay, Rex iustus: The Saintly Institutor of Christian Kingship, “The Hungarian Quartery” 41 (2000), s. 14-31.

- František Graus, La sanctification du souverain dans l’Europe central des Xe et XIe siècles, w: Hagiographie, cultures et societies, IVe-XIIe siècles. Actes du Colloque organize à Nanterre et à Paris (2-5 mai 1979), Paris 1981, s. 559-572.

4. Biskupstwa i biskupi

Źródła:

- Kronika Thietmara, ks. II, 9-11, 20, 22, 36-37; ks. III, 12-14, 16-18 + ks. III, prolog; ks. IV, 10; ks. V, 44- ks. VI, 1.

- Kosmasa Kronika Czechów, tłum. M. Wojciechowska, Wrocław 1968 i następne wydania, ks. III, 7-10; II, 22-24.

- Świętego Wojciecha żywot pierwszy, tłum. B. Kürbis, rozdz. 7-13 w: Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski, Warszawa 1987, lub w: W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997.

Literatura:

- David A. Warner, Thietmar of Merseburg: The image of the Ottonian Bishop, w: The Year 1000. Religious and Social Response to the Turning of the First Millennium, red. Michael Frassetto, New York 2002, s. 85-110.

- Peter Hilsch, Die Stellung des Bischofs von Prag im Mittelalter - ein Gradmesser böhmischer „Souveränität"?, „Zeitschrift für Ostforschung“ 23 (1974), s. 431-439.

- Roman Michałowski, Święty Wojciech – biskup reformator w Europie X wieku, w: Granica wschodnia cywilizacji zachodniej w średniowieczu, red. Zbigniew Dalewski 2015, Warszawa, s. 178–210.

- Marcin R. Pauk, Odciski palców świętego Wojciecha. Kolekcja prawno-kanoniczna z kodeksu Heiligenkreuz 217 w praktyce duszpasterskiej biskupa praskiego na przełomie X i XI w., s. 228-242.

Uwaga: Trudno jest przewidzieć, ile czasu zajmie analiza poszczególnych źródeł, może więc zdarzyć się, że z niektóre z nich będą pominięte (albo też, w razie potrzeby, jakiś tekst może zostać dodany). Zdecydowanie bardziej zależy nam na dokładnej analizie niż wykorzystaniu wszystkich, zaproponowanych w sylabusie źródeł.

Analiza źródeł; krytyczna analiza literatury przedmiotu; dyskusja pod kierunkiem prowadzącego zajęcia.

Ocena końcowa opiera się na ocenie przez prowadzącego aktywności studenta podczas zajęć. Uczestnik powinien wnosić swój wkład do prowadzonych na zajęciach analiz tekstów i dyskusji, wykazując się zrozumieniem i umiejętnością interpretacji zadanych źródeł (w tym umieć wyjaśnić występujące w źródłach realia, identyfikować pojawiające się w nich osoby, miejsca czy zdarzenia historyczne). Nadto oczekiwana jest znajomość zadanej na zajęcia literatury przedmiotu i umiejętność użycia tej wiedzy w dyskusji.

Nie przewiduje się kolokwium końcowego, ale w wyjątkowych, indywidualnych przypadkach prowadzący zastrzega sobie prawo do przeprowadzenia kolokwium ustnego z całości materiału (dotyczy to szczególnie sytuacji, w której ma on wątpliwości, czy dany student zasługuje na zaliczenie).

Warunkiem niezbędnym do zaliczenia kursu jest obecność na zajęciach. Dopuszczam trzy nieobecności, przy czym drugą i trzecią należy zaliczyć indywidualnie na dyżurze.

prof. Grzegorz Pac