Współczesne kierunki badań nad kulturą

obowiązkowe

w sali

Zajęcia w formie konwersatorium są kontynuacją wykładu "Historia myśli kulturoznawczej". Ich celem jest prezentacja współczesnych koncepcji i propozycji teoretycznych i metodologicznych w badaniach nad kulturą, takich jak podejścia poststrukturalne, zwłaszcza teoria praktyki i teoria wiedzy i władzy, szkoła Annales, szkoła komunikacji z Toronto, postkolonializm, feminizm i gender studies oraz nurty postmodernistyczne, a także omówienie nowych obszarów zainteresowań antropologii kultury, jak codzienność, rzeczy, mniejszości, literatura, audiowizualność i nowe media, pogranicza i regiony czy pamięć. Zadaniem zajęć jest nie tylko poszerzenie zasobu wiedzy teoretycznej, lecz także przygotowanie do własnych badań nad kulturami Europy Środkowo-Wschodniej z wykorzystaniem poznanych kategorii opisu i metod analizy.

Zajęcia opierają się na omówieniu tekstu lekturowego, poprzedzonego wstępem prowadzącej. Każde z zajęć zapoznaje studenta z historią, kontekstem badawczym kierunku/orientacji, ścieżkami rozwojowymi, itd. Integralną częścią zajęć jest omówienie możliwości odwołania się i wykorzystania elementów bądź całości poznanych koncepcji. Elementem zajęć, jeśli to możliwe w danym przypadku, jest dyskusja ze studentami dotycząca poruszanej problematyki.

I. Nawiązania, kontynuacje i nowe ścieżki badawcze

1. Poststrukturalizm

a) problem odrzucenia i przekształcenia pewników strukturalistycznych (Roland Barthes, Jacques Derrida, Michel Foucault), znaczenie kierunku dla studiów kulturowych (m.in. inspiracja do powstania różnorodnej refleksji i nowych ujęć)

b) podstawowe pojęcia: „niestabilne znaczenie” oraz „śmierć autora”

c) Lektura proponowana: Roland Barthes, "Śmierć autora", przeł. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie”, 1999, nr ½.

2. Postkolonializm

a) podstawowe ramy refleksji postkolonialnej, podstawowe pojęcia: „kolonializm", "hybrydowość".

b) krytyka postkolonialna wobec obszaru Europy Środkowo-Wschodniej (Ewa Thompson - wzmianka)

c) Lektura proponowana: Ania Loomba, "Kolonializm/Postkolonializm", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2011 (fragmenty)

3. Postmodernizm

a) oblicza postmodernizmu (stanowiska filozoficzne, architektura i sztuka, np. film, formacja kulturowa, itd.)

b) postmodernizm a ponowoczesność i późna nowoczesność – problemy definicyjne w ujęciu współczesnej formacji kulturowej

c) Lektura proponowana: Zygmunt Bauman, „Płynna nowoczesność”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 (fragmenty) / Arkadiusz Lewicki, „Sztuczne światy. Postmodernizm w filmie fabularnym”, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2007, s. 100-110.

d) uzupełniające, opcjonalne fragmenty filmowe (wybór)

4. „Szkoła Toronto”

a) przedstawiciele szkoły (McLuhan, Ong, de Kerckhove)

b) obszary refleksji, zapoznanie z twierdzeniami: medium, środek przekazu jest przekazem

c) Lektura: M. McLuhan, „Zrozumieć media. Przedłużenie człowieka”, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004 (fragmenty)

5. Feminizm

a) wprowadzenie do obszaru badawczego (fale i rodzaje feminizmu, problematyka współczesnego feminizmu)

b) Podstawowe pojęcia i problemy: „dyskryminacja” i „stereotypizacja”

c) Lektura proponowana: "Nikt nie rodzi się kobietą", wybór, wstęp i tłum. Teresa Hołówka, Warszawa 1982 (wybrane fragmenty)

6. Historyzm

a) nowe myślenie o historii w XX wieku, korzystanie z różnych nurtów badawczych, różne odczytania (wyjście poza historiografię), nurt Nowego Historyzmu i jego przedstawiciele (wprowadzenie)

b) praca historyka i jego strategie, historia jako opowieść, narracja historyczna jako interpretacja

c) Lektura proponowana: Jerzy Topolski, "Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej", Warszawa 1996 (fragmenty)

7. Badania kultury popularnej (wstęp do problematyki)

a) tradycje badawcze kultury popularnej (przemysł kulturalny, amerykanizacja kultury) i „problem” z pojęciem kultury popularnej

b) obszary badawcze współczesnej kultury popularnej (muzyka, film, i in.)

c) Lektura proponowana: John Fiske, "Zrozumieć kulturę popularną", tłum. Katarzyna Sawicka, Wydawnictwo UJ, Kraków 2010 (pierwsze wydanie książki – 1989r.). Próba krytycznego odczytania tekstu lekturowego

8. Badania kultury popularnej – badania filmoznawcze

a) zapoznanie z tradycją badawczą w ramach badań nad filmem (wstęp)

b) film – przykładowe ujęcia teorii filmu z punktu widzenia psychoanalizy (wybór).

c) relacja film – sen (widz śni, widz marzy na jawie, itd.). Lektura proponowana: Wiesław Godzic, „Film i psychoanaliza”, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1991 (wybór fragmentów).

d) przykład filmowy (wybór)

II. Wokół zwrotów w naukach o kulturze

9. Zwrot performatywny

a) co to takiego „zwrot performatywny”?

b) metaforyka teatralna w badaniach nad kulturą (wprowadzenie)

c) Lektura proponowana: Erving Goffman, „Człowiek w teatrze życia codziennego”, tłum. Paweł Śpiewak, Helena Datner-Śpiewak, Warszawa 2011 (wybrane fragmenty).

10. Zwrot pamięciologiczny - studia nad pamięcią ("memory studies")

a) wprowadzenie do badań nad zapamiętaną przeszłością (pomiędzy historią, socjologią a psychologią)

b) podstawowe pojęcia: pamięć indywidualna i zbiorowa, pamięć kulturowa, miejsce pamięci w rozumieniu Pierre’a Nory

c) polskie badania nad pamięcią (Barbara Szacka, Krzysztof Pomian)

c) Lektura proponowana: Andrzej Szpociński, "Miejsca pamięci : lieux de mémoire", Teksty Drugie nr 4 (112), 11-20/2008.

III. Nowe nurty w badaniach nad kulturą (wybór)

11. Studia nad nadzorem (surveillance studies)

a) wprowadzenie do problematyki badań nad kontrolą i dyscypliną – społeczne mechanizmy kontroli, kontrola instytucjonalna i wewnętrzne mechanizmy kontroli, normy społeczne.

b) „panoptykon” jako konstytuujące pojęcie dla studiów nad nadzorem (Jeremy Bentham, Michel Foucault) – historia pojęcia i jego współczesne znaczenie; widzenie panoptyczne, biopolityka, instytucje dyscyplinarne, narzędzia inwigilacji (drony).

c) Lektura proponowana (wybór fragmentów filmowych)

12. Studia nad zwierzętami (animal studies)

a) studia kulturowe w poszukiwaniu perspektywy nieantropocentrycznej – wprowadzenie w problematykę.

b) podstawowe pytania w relacjach: człowiek-zwierzę

c) polskie badania nad statusem zwierząt w kulturze (np. "Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu", red. Dorota Łagodzka, Anna Barcz, IBL PAN, Warszawa 2018).

13. Studia nad rzeczami i materią (material culture studies)

a) zagadnienie statusu i tożsamości bytów nie-ludzkich, pytanie o podmiotowość materii na styku socjologii, archeologii i etnologii

b) podstawowe pytania w relacjach: człowiek-rzecz

c) badania codzienności i materialności

d) Lektura proponowana: Marek Krajewski, "Są w życiu rzeczy... Szkice z socjologii przedmiotów", Fundacja Bęc_Zmiana,Warszawa2013 (fragmenty) / Bożena Shallcross, „Rzeczy i Zagłada”, Universitas, Kraków 2010 (wybór)

14. Studia nad nauką i technologią (science and technology studies, science studies)

a) Nauka jako przedmiot badania, praca umysłowa jako szczególny rodzaj aktywności, refleksja o wiedzy – wprowadzenie

b) Problematyka laboratorium i nauka jako działanie społeczne

c) Szczegółowe ujęcie: postać naukowca w kulturze popularnej (lęk przed nauką)

d) Lektura proponowana: Urszula Jarecka, Konceptualizacja zagrożeń biotechnologicznych w kulturze audiowizualnej, w: Nie tylko Internet. Nowe media, przyroda…, red. Janusz Mucha, Nomos, Kraków 2010, s. 290-299.

e) lektura wizualna (wybrane fragmenty filmowe)

15. Zajęcia podsumowujące – wspólna dyskusja nad zagadnieniami, wskazanie punktów wspólnych i różnic, nawiązanie do posiadanej przez studentów wiedzy (dyskusja i praca w małych grupach, ćwiczenia).

Literatura podstawowa (wykaz lektur do zajęć):

Roland Barthes, „Śmierć autora”, przeł. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie”, 1999, nr ½.

Urszula Jarecka, "Konceptualizacja zagrożeń biotechnologicznych w kulturze audiowizualnej", w: "Nie tylko Internet. Nowe media, przyroda…", red. Janusz Mucha, Nomos, Kraków 2010, s. 290-299.

Ania Lomba, „Kolonializm/Postkolonializm”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2011 (fragmenty)

Zygmunt Bauman, „Płynna nowoczesność”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 (fragmenty)

M. McLuhan, „Zrozumieć media. Przedłużenie człowieka”, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004 (fragmenty)

„Nikt nie rodzi się kobietą”, wybór, wstęp i tłum. Teresa Hołówka, Warszawa 1982 (wybór, fragmenty)

Jerzy Topolski, „Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej”, Warszawa 1996 (fragmenty)

John Fiske, „Zrozumieć kulturę popularną”, tłum. Katarzyna Sawicka, Wydawnictwo UJ, Kraków 2010 (pierwsze wydanie książki – 1989r.)

Wiesław Godzic, „Film i psychoanaliza”, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1991 (wybór fragmentów).

Maurice Halbwachs, „Społeczne ramy pamięci”, w: „Antropologia pamięci”, red. Marcin Napiórkowski, Paweł Majewski, Wydawnictwa UW, Warszawa 2018.

Michael Foucault, „Nadzorować i karać”, Wydawnictwo Fundacji Aletheia, Warszawa 1993 (i inne wydania) - wybrane fragmenty

„Kultura Popularna” – “Mięso”, t. 4 (2015), nr 42 (wybór)

Marek Krajewski, „Są w życiu rzeczy... Szkice z socjologii przedmiotów”, FundacjaBęcZmiana,Warszawa2013 (fragmenty)

Literatura uzupełniająca

(Wybrane pozycje, nawiązujące do tematyki zajęć - dla chętnych):

Barbara Szacka, „Czas przeszły, pamięć, mit”, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006

Maciej Ożóg, „Transgresje panoptykonu. Nadzór w dobie technologii cyfrowych,” „Kultura Współczesna” nr 2 (60) 2009

Marta Brzezińska-Pająk, "Filmowe wyobrażenia dronów i technologii inwigilacji na przykładzie >Good Kill< Andrew Niccola", w: "Czego pragną drony? Od atrakcji wizualnej do spojrzenia władzy", red. Rafał Nahirny, Aleksandra Kil, Magdalena Zamorska, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2017, s. 215-233.

„W stronę socjologii przedmiotów”, red .Marek Krajewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005

„Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów”, red. Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2014

Łukasz Afeltowicz, „Modele, artefakty, kolektywy. Praktyka badawcza w perspektywie współczesnych studiów nad nauką”, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012

Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, "Teorie literatury XX wieku. Podręcznik", Wydawnictwo Znak, Kraków 2006

Wiedza: absolwent zna i rozumie:

- w podstawowym stopniu ujęcia teoretyczne i metodologiczne nauk humanistycznych, przede wszystkim nauk o kulturze i religii (ze szczególnym uwzględnieniem jego interdyscyplinarności); rozumie ich wzajemne związki i inspiracje, posiada elementarną wiedzę na temat WSPÓŁCZESNYCH szkół i kierunków badawczych, z odniesieniem do dziedzictwa kulturowego oraz historycznych i współczesnych uwarunkowań społeczno-politycznych Europy Środkowo-Wschodniej (K1_W01)

- w podstawowym stopniu terminologię nauk o kulturze z uwzględnieniem perspektywy badawczej Europy Środkowo-Wschodniej (kierunki, teksty, badacze z zakresu WSPÓŁCZESNYCH nauk o kulturze) i specyfiki rozwoju tych nauk w krajach regionu; zna w podstawowym zakresie terminologię dyscyplin pokrewnych, niezbędną w poznawaniu i rozumieniu zjawisk kultury krajów regionu (K1_W02)

- w podstawowym stopniu szeroko rozumiany kontekst interkulturowy; ma wiedzę o człowieku jako podmiocie konstruującym struktury społeczne i wytwory kulturowe, ma świadomość zasad ich funkcjonowania i wynikających stąd różnic w postrzeganiu życia społecznego przez przedstawicieli różnych narodowości, grup ideologicznych i wyznaniowych oraz różnie rozumianych mniejszości (K1_W07)

Umiejętności: absolwent potrafi:

- formułować i analizować problemy badawcze, dobierać metody i narzędzia badawcze, oraz prowadzić pod kierunkiem opiekuna naukowego proste badania z zakresu nauk o kulturze i religii i dyscyplin pokrewnych, dotyczących regionu Europy Środkowo-Wschodniej (K1_U02)

- posługiwać się ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla nauk o kulturze i religii w typowych sytuacjach profesjonalnych (K1_U04)

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do:

- krytycznej oceny posiadanej wiedzy, ciągłego dokształcania się i uzupełniania zdobytej wiedzy (K1_K01)

- efektywnego komunikowania się i życia w społeczeństwie, w tym również w społeczeństwie odmiennym kulturowo od własnego, podejmowania pracy w grupie, radzenia sobie w typowych sytuacjach zawodowych, do weryfikacji swoich poglądów na drodze rzeczowej dyskusji oraz oceny posiadanej wiedzy (K1_K02)

Nakład pracy studenta:

Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)

Przygotowanie lektur na zajęcia i przygotowanie do zaliczenia – 60 godzin (2 ECTS)

1. Organizacja zajęć

Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia przedmiotu jest obowiązkowa obecność na zajęciach zgodnie ze Szczegółowymi zasadami studiowania na Wydziale Lingwistyki Stosowanej (uchwała nr 114 Rady Wydziału LS z dnia 19.12.2017 r.).

W przypadku zajęć o wymiarze 30 godzin w semestrze dopuszczalne jest opuszczenie 2 zajęć bez usprawiedliwienia w semestrze, opuszczone zajęcia należy zaliczyć zgodnie z wymaganiami prowadzącego zajęcia. Wymagania te prowadzący podaje na pierwszych zajęciach.

2. Metody oceniania

Przedmiot kończy się zaliczeniem na ocenę, weryfikującym wiedzę z materiału omawianego na zajęciach w trakcie semestru, sprawdzającym znajomość lektur oraz wiadomości przedstawiane w toku zajęć.

Wypowiedź na sformułowane przez prowadzącego pytania, sprawdzająca znajomość lektur oraz wiadomości przedstawiane w toku zajęć.

3. Kryteria oceniania

Na końcową ocenę składają się: zaliczenie ustne (70%) oraz aktywność merytoryczna na zajęciach (30%) - (aktywność merytoryczna studentów wpływa na ocenę końcową). Aktywny udział w dyskusji oznacza merytoryczne uczestnictwo w dyskusji podczas co najmniej 50% zajęć.

4. Skala ocen:

0%-49% - 2

50%-60% - 3

61%-70% - 3+

71%-80% - 4

81%-90% - 4+

91%-100% - 5

Dodatkowa wiedza - 5+

5. Metody dydaktyczne

Metoda podająca, dyskusja, dyskusja kierowana, „burza mózgów”, prezentacja multimedialna prowadzącego i materiały audiowizualne, praca w małych grupach (zależnie od tematu zajęć). Prowadzący realizuje przedmiot wedle autorskiej koncepcji omawiania zagadnień problemowych poprzez użycie materiałów multimedialnych i wizualnych.