Wprowadzenie do metodologii badań społecznych

obowiązkowe

Forma/typ zajęć – wykład, 30 godzin

Założenia:

Wykład jest elementem składowym Modułu metodologii badań społecznych i humanistycznych. W trakcie wykładu nacisk położony jest na modułowe efekty kształcenia z kategorii WIEDZA.

Filozoficzne i kulturowe konteksty badań naukowych, pojęcie metody naukowej. Podstawowe pojęcia metodologii badań społecznych i zasady naukowego rozumowania. Badania podstawowe i stosowane. Podstawowe paradygmaty w naukach społecznych. Specyfika badań w naukach humanistycznych. Zasady formułowania pytań i hipotez badawczych. Metody doboru obiektów do badania, schematy badawcze, metody gromadzenia danych ilościowych i jakościowych, podstawowe modele analizy zebranych danych. Specyfika badań diagnostycznych i ewaluacyjnych w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Zasady przygotowywania tekstów naukowych.

Blok 1. Co to jest nauka i badania podstawowe w nauce

Zagadnienia: nauka a inne typy wiedzy, znaczenie intersubiektywnej kontroli, czym zajmuje się metodologia, problemy z tożsamością metodologiczną pedagogiki, badania podstawowe w nauce, co to jest teoria i znaczenie teorii dla badań podstawowych, specyfika nauk społecznych: wielość paradygmatów i szkół naukowych, struktura procesu badawczego, podejście dedukcyjne (weryfikacja hipotez) i indukcyjne (eksploracja) w badaniach podstawowych, znaczenie hipotezy, badania podstawowe i stosowane, orientacja ilościowa i jakościowa, przykład badania podstawowego.

Blok 2. Badania stosowane: diagnostyczne, ewaluacyjne, badania w działaniu

Zagadnienia: Badania stosowane: badania diagnostyczne, ewaluacyjne i badania w działaniu, znaczenie teorii w badaniach stosowanych, znaczenie metodologii w

badaniach stosowanych, przykłady badań stosowanych. Specyfika badań stosowanych w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.

Blok 3. Znaczenie teorii. Konceptualizacja i definiowanie terminów

Zagadnienia: Rola teorii w badaniach społecznych (dialog z poprzednikami, znaczenie przeglądu literatury). Konceptualizacja problemu badawczego czyli przejście od pojęć przed-teoretycznych do pojęć teoretycznych, czyli zbudowanie systemu konstruktów, których będziemy używać, by opisać i wyjaśnić interesujący nas fenomen. Definiowanie konstruktów (pojęć): znaczenie definicji, definicje realne vs nominalne, definicje projektujące, regulacyjne i sprawozdawcze, podstawowe błędy w definiowaniu.

Blok 4. Schematy badań i dobór próby

Zagadnienia: Schematy badań: klasyczny schemat eksperymentalny, eksperyment a problem przyczynowości, nieklasyczne schematy eksperymentalne, schematy nieeksperymentalne: badania przekrojowe, podłużne, sekwencyjne, porównawcze. Jednostka analizy i jednostka obserwacji, analizy międzypoziomowe, błąd ekologiczny. Dobór próby: dobór próby a możliwości uogólnienia uzyskanych wyników, populacja i próba, metody doboru próby: losowe, nielosowe, złożone schematy doboru próby, dobór próby w badaniach stosowanych, dobór próby w badaniach jakościowych.

Blok 5. Metody zbierania danych ilościowych: obserwacja ilościowa

Zagadnienia: obserwacja ilościowa jako pobranie próbki zachowania, niskoinferencyjne kategorie obserwacyjne, wady i zalety obserwacji ilościowej, metody próbkowania w obserwacji, użycie skal szacunkowych w obserwacji ilościowej, dane pozyskiwane w wyniku obserwacji, przykłady systemów obserwacyjnych: klasyczny system obserwacji procesów grupowych Roberta Balesa, system inCLASS Roberta Pianty.

Blok 6. Metody zbierania danych ilościowych: ankieta

Zagadnienia: ankieta jako standaryzowany wywiad, ankieta jako ilościowe badanie opinii, ankieta a badanie zachowania i faktów innych niż opinie, pytania badawcze a plan ankiety, język ankiety, znaczenie pilotażu, formaty pytań, filtry, przygotowanie kwestionariusza, różne rodzaje ankiet: czytane, indywidualnie wypełniane, wspomagane komputerowo, telefoniczne, internetowe, ograniczenia badań ankietowych.

Blok 6: Metody zbierania danych ilościowych: pomiar testowy, socjometria,

Zagadnienia: Pomiar testowy: pojęcie wskaźnika, od pojedynczego wskaźnika do skali pomiarowej: indeksy, skala dystansu społecznego Bogardusa, skalogram (skala) Guttmana, przykładowe testy: skala F (osobowość autorytarna), skala płci psychologicznej (teoria S. Bem). Klasyczna teoria testu, moc różnicująca zadania, rzetelność, przedział ufności dla wyniku indywidualnego, trafność, rodzaje testów, skąd brać testy, uprawnienia do stosowania testów psychologicznych, adaptacja kulturowa testów, tworzenie nowych testów. Socjometria: teoria procesów grupowych Jacoba L. Moreno, socjometria jako metoda badania struktury społecznej małych grup, współczesna teoria sieci społecznych.

Blok 7. Modele analizy danych ilościowych i sposoby prezentacji wyników 1

Zagadnienia: dane a wyniki, jakie informacje przenoszą liczby, rodzaje skal pomiarowych, analityczna strategia analizy danych ilościowych, tworzenie baz danych, identyfikatory obiektów badanych, braki danych, weryfikacja poprawności bazy danych: duplikaty, poprawność łączenia w badaniach wieloetapowych (lub wielosesyjnych), niedozwolone wartości zmiennych, spójność danych. Analizy rozkładu, histogram, parametry rozkładu, rozkład normalny i odstępstwa od normalności, skośność, efekt pułapu, skale standardowe i pozycyjne. Skale standardowe w badaniach diagnostycznych.

Blok 8. Modele analizy danych ilościowych i sposoby prezentacji wyników 2

Zagadnienia: szacowanie przedziałów ufności dla średnich i procentów. Wykorzystanie przedziałów ufności do porównań między grupami, analizy tabelaryczne dla dwóch zmiennych nominalnych, test chi2 i istotność statystyczna zależności, wykres rozrzutu, analiza regresji i współczynnik korelacji, istotność statystyczna wsp. regresji i korelacji, pojęcie reszty.

Blok 9. Metody zbierania danych jakościowych: obserwacja jakościowa, wywiad pogłębiony

Zagadnienia: Podstawowe paradygmaty w badaniach jakościowych, problem trafności i rzetelności w badaniach jakościowych, triangulacja. Obserwacja jakościowa: znaczenie teorii w obserwacji, znaczenie języka, różne role obserwatora, dobór informatorów, obserwacja jako próba rekonstrukcji kultury badanej grupy, dokumentowanie wyników obserwacji. Wywiad pogłębiony (zwany swobodnym): odejście od standaryzacji, dyspozycje do wywiadu, teoria a dyspozycje do wywiadu, typy wywiadów pogłębionych, transkrypcja wywiadu.

Blok 10. Metody zbierania danych jakościowych: wywiad grupowy, zastane dane jakościowe (dokumenty pisane, ikoniczne, audio, multimedialne)

Zagadnienia: Wywiad grupowy (fokusowy): znaczenie procesów grupowych dla zbierania danych, zastosowania metody fokusowej, wywiady grupowe jako pilotaż do badań ankietowych, organizacja wywiadów grupowych, znaczenie moderatora, nagrywanie przebiegu wywiadu i transkrypcja. Zastane dane jakościowe: listy, pamiętniki, dokumenty formalne, teksty kultury (literatura, filmy, sztuka, ale też teksty piosenek, podręczniki szkolne, napisy w publicznych toaletach, graffiti itp.), materiały multimedialne.

Blok 11. Modele analizy danych jakościowych

Zagadnienia: Analiza danych z obserwacji etnograficznej, sporządzanie notatek, kodowanie teoretyczne, metoda teorii ugruntowanej, analiza konwersacyjna, znaczenie interpretacji w analizie danych jakościowych, problem intersubiektywnej kontroli wyników analiz jakościowych.

Blok 12. Etyka badań naukowych

Zagadnienia: Ważenie zysków i kosztów badania, rzetelność naukowa, zgoda na udział w badaniu, ochrona osób/instytucji badanych: anonimowość, poufność, ochrona danych osobowych, prawa autorskie, plagiat i autoplagiat.

Literatura podstawowa:

Podręcznik: Earl Babbie (2008). Podstawy badań społecznych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

Literatura uzupełniająca: - dobierana do omawianych zagadnień

W zakresie wiedzy absolwent zna i rozumie:

M. W1. Zakres i funkcje metodologii. Specyfikę metodologiczną pedagogiki. Filozoficzne i kulturowe konteksty badań naukowych, pojęcie metody naukowej (wymóg intersubiektywnej kontrolowalności) i relacji wiedzy naukowej i innych typów wiedzy (osobistej, publicznej, zawodowej, ideologicznej, religijnej). Spór między zwolennikami paradygmatów: deterministycznych vs indeterministycznych, nomotetycznych vs interpretatywnych, ilościowych vs jakościowych. Podstawowe paradygmaty badawcze w naukach społecznych. Problem przyczynowości w badaniach społecznych. Badania podstawowe a badania stosowane (ewaluacyjne i diagnostyczne).

M.W2. Rolę teorii w badaniach społecznych (dialog z poprzednikami, znaczenie przeglądu literatury), logikę procesu badawczego i kluczowe jego elementy: konceptualizacja, definiowanie i sformułowanie

problemu badawczy, metoda jego rozwiązania, zbieranie i analiza danych, analiza danych i uzyskanie wyniki, ich interpretacja i dyskusja. Strategia dedukcyjna i indukcyjna w badaniach naukowych.

M. W3. W badaniach ilościowych pojęcie operacjonalizacji i zmiennej (rodzaje zmiennych a informacje przenoszone przez liczby), związki między zmiennymi (pojęcie korelacji pozornej), metody doboru próby, schematy badawcze (eksperymentalne i quasi-eksperymentalne, przekrojowe, podłużne, sekwencyjne, porównawcze), metody zbierania danych (obserwacja, test wg KTT, ankieta, socjometria), modele analizy danych (analizy: rozkładu zmiennych, korelacji między zmiennymi, trendu, wielozmiennowe, wielopoziomowe), pojęcie oszacowania i błędu oszacowania, wnioskowanie statystyczne, związki modeli analizy z teorią, interpretacja wyniku. Rolę IT w gromadzeniu i analizie danych ilościowych (m.in. SPSS). Kluczowe pojęcia pozwalające oceniać jakość badań ilościowych: reprezentatywność próby, rzetelność, trafność i inwariantność pomiaru, możliwości generalizacji wyników.

M. W4. W badaniach jakościowych rolę paradygmatu badawczego, metod doboru obiektów do badania (studium przypadku, teoretyczny dobór obiektów, strategie doboru teoretycznego, pojęcie nasycenia teoretycznego), metod gromadzenia danych jakościowych (obserwacja jakościowa, wywiad pogłębiony, wywiad grupowy, dokumenty), modele analizy danych jakościowych, zasady selekcji i kodowanie danych jakościowych, wyłanianie kategorii analizy i analizę relacji między nimi, tworzenie winiet, fiszek, sieci, matryc i map pojęciowych. Rolę IT w gromadzeniu i analizie danych jakościowych. Kluczowe pojęcia pozwalające oceniać jakość badań jakościowych: trafność i autentyczność danych, triangulację perspektyw teoretycznych i metod badawczych.

M. W5. Zasady opracowywania raportu z badań naukowych; warsztat pisarski, język i sposób narracji; wybrane standardy edycji tekstu naukowego (popularyzowanie APA 6). Zasady przygotowania na podstawie raportu badawczego posteru konferencyjnego.

M. W6. Konieczność wykorzystania wyników badań naukowych w praktyce pedagogicznej. Sposoby praktycznego wykorzystania badań naukowych: analiza problemów pedagogicznych, diagnoza potrzeb, planowanie i ewaluacja działań interwencyjnych. Krytyczno-emancypacyjny i transformacyjny potencjał badań naukowych.

M. W7. Etyczne aspekty prowadzenia i wykorzystywania badań społecznych, podstawowe zasady przeprowadzania tych badań, dylematy i wybory etyczne na różnych etapach procesu badawczego, zaangażowanie uczestników badań, społeczno-polityczny kontekst badań. Rola komisji ds. etyki badań naukowych.

M. W8. Specyfikę badań w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Zasady planowania, realizacji i wykorzystania badań ewaluacyjnych i diagnostycznych na tym etapie edukacji.

M. W9. Rolę pracy magisterskiej jako inicjacyjnego doświadczenia badawczego w studiowaniu i przygotowaniu do zawodu nauczyciela wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego.

W zakresie umiejętności student potrafi:

M. U1. Odróżniać problemy naukowe (dające się rozwiązać za pomocą metody naukowej) od nienaukowych. Wskazać przykłady teorii reprezentujących różne paradygmaty. Krytycznie dobrać paradygmat do własnego pomysłu badawczego.

W zakresie kompetencji społecznych student jest gotów do:

M. K01. Wykorzystywania wyników badań naukowych w planowaniu działań pedagogicznych.

M. K02. Przyjęcia postawy refleksyjnego pedagoga nastawionego na krytyczne badanie efektów swoich działań zawodowych.

M. K03. Uznania, że działania i instytucje pedagogiczne muszą być ewaluowane.

M. K04. Planowania swojego rozwoju zawodowego uwzględniającego śledzenie wyników badań naukowych ważnych dla działalności pedagogicznej.

M. K05. Przyjęcia etycznej odpowiedzialności za realizowane działania badawcze.

Podstawą oceny jest wynik sprawdzianu pisemnego w formie testowej.