Metodologia badań literackich 3001-11B1ML
Wykład (WYK) Semestr zimowy 2023/24

I. Lektury do metodologii ogólnej, humanistycznej i teoretycznoliterackiej:

Wilhelm Dilthey, Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych [1910], tłum. E. Paczkowska-Łagowska, Gdańsk 2004. Stąd: Przeżycie i rozumienie.

Karl Popper, Logika odkrycia naukowego [1934, 1959], tłum. U. Niklas, Warszawa 1977. Stąd: Wstęp do logiki nauki.

Hans Georg-Gadamer, Prawda i metoda [1960], tłum. B. Baran, Warszawa 2004. Stąd: Podniesienie dziejowości rozumienia do roli zasady hermeneutycznej.

Thomas Kuhn [1962], Struktura rewolucji naukowych, tłum. H. Ostromęcka, Warszawa 2001, stąd: Wstęp. O rolę dla historii; Skutki rewolucji.

Paul Feyerabend, Przeciw metodzie [1975], tłum. S. Wiertlewski, Wrocław 2001. Stąd: Indeks analityczny będący zarysem głównej tezy.

Pelc Jerzy, Myśli o języku humanistyki, w: Język współczesnej humanistyki, red. J. Pelc, Warszawa 2000

Jakobson Roman, Problemy poetyki [1921], w: Teoria badań literackich za granicą : antologia. T. 2, Od przełomu antypozytywistycznego do roku 1945. Cz. 3, Kraków 1986

Ingarden Roman, Formy poznawania dzieła literackiego, „Pamiętnik Literacki” 1936

Skwarczyńska Stefania, Przedmiot, metoda i zadania teorii literatury, „Pamiętnik Literacki” 1938

Mayenowa Maria Renata, Możliwości i niebezpieczeństwa metod matematycznych w poetyce. w: Poetyka i matematyka, red. M. R. Mayenowa, Warszawa 1965

Markiewicz Henryk, O falsyfikowaniu interpretacji literackich, w: „Pamiętnik Literacki” 1996, z. 1

Markowski Michał Paweł, Interpretacja i literatura, w: Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2002

Nycz Ryszard, Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie poznania literackiego i statusie dyskursu literaturoznawczego, w: „Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy”, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006

Nycz Ryszard, Od teorii nowoczesnej do poetyki doświadczenia, w: „Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje”, red. R. Nycz, T. Walas, Kraków 2012

Pierre Bourdieu, Reguły sztuki, Kraków 2001

Bruno Latour, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, Kraków 2010

II. Lektury do metodologii komparatystycznej

T. Bilczewski (red.), Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki. Antologia, Kraków 2010 (wybór).

D. Ďurišin, Podstawowe typy związków i zależności literackich, przeł. J. Baluch, „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 3.

E. Kasperski, Związki literackie, intertekstualność i literatura powszechna, [w:] tegoż, Literatura i różnorodność. Teoria literatury w sytuacji ponowoczesności, Warszawa 1996.

E. Kasperski, Kategorie komparatystyki, Warszawa 2010

A. Nowicka-Jeżowa (red.), Badania porównawcze. Dyskusja o metodzie. Radziejowice 6-8 lutego 1997 r., Warszawa 1998.

H. Remak, Literatura porównawcza – jej definicja i funkcje, [w:] H. Janaszek-Ivaničkova (red.), Antologia zagranicznej komparatystyki literackiej, Warszawa 1997.

E. Szczęsna, E. Kasperski (red.), Komparatystyka dzisiaj. Problemy teoretyczne, Kraków 2010 (wybór)

J. Lotman, Problemy semiotyki komparatystycznej, [w:] A. Brodzka, M. Hopfinger (red.), Problemy wiedzy o kulturze. Prace dedykowane Stefanowi Żółkiewskiemu, Wrocław 1986.

M. Kuziak, Komparatystyka na rozdrożu? „Porównania” 2008.

III. Lektury do metodologii badań historycznoliterackich:

S. Balbus, Metodologie i mody metodologiczne we współczesnej humanistyce (literaturoznawstwie), „Przestrzenie Teorii” 2002, nr 1;

M. Bielecki, Historia – Dialog – Literatura. Interakcyjna teoria procesu historycznoliterackiego, Warszawa 2010;

W. Bolecki, Pytania o przedmiot literaturoznawstwa, „Teksty Drugie” 2005, nr 1-2;

G. Borkowska, Perspektywa postkolonialna na gruncie polskim – pytania sceptyka, w: Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze, pod red. R. Nycza, Kraków 2011;

M. Cornis-Pope, Międzykulturowe opowieści w hybrydowych ramach. O pisaniu historii literatury Europy Środkowo-Wschodniej, „Teksty Drugie” 2011, nr 6;

Historie literatury polskiej 1864–1914, red. U. Kowalczuk, Ł. Książyk, Warszawa 2015;

H.R. Jauss, Historia literatury jako prowokacja, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 1999.

K. Kasztenna, Z dziejów formy niemożliwej: wybrane problemy historii i poetyki polskiej powojennej syntezy historycznoliterackiej, Wrocław 1995;

E. Kraskowska, Czy jest możliwa (i potrzebna) herstoria literatury polskiej?, w: Widnokręgi literatury – wielogłosy krytyki. Prace ofiarowane prof. Teresie Walas, red. A. Łebkowska, R. Nycz, M. Popiel, Kraków 2015;

Kulturowa historia literatury, pod red. A. Łebkowskiej, W. Boleckiego, Warszawa 2015;

M. Maryl, Antropologia odbioru literatury – zagadnienia metodologiczne, „Teksty Drugie” 2009, nr 1/2;

F. Moretti, Wykresy, mapy, drzewa. Abstrakcyjne modele na potrzeby historii literatury, przeł. T. Bilczewski, A. Kowalcze-Pawlik, Kraków 2016;

A.Nasiłowska, Historia literatury polskiej, Warszawa 2019;

R. Nycz, Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie” 2010, nr 5;

R. Nycz, O przedmiocie studiów literackich – dziś, w: tegoż, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Warszawa 2012;

Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze, red. M. Czermińska, Kraków 2005, t. I;

M. Świerkosz, Historia literatury kobiet – niedokończony projekt, „Wielogłos” 2011, nr 2;

T.Walas, Czy jest możliwa inna historia literatury?, Kraków 1993;

T.Walas, Historia literatury w perspektywie kulturowej – dawniej i dziś, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski i R. Nycz, Kraków 2006;

H.White, Poetyka pisarstwa historycznego, red. E.Domańska i M.Wilczyński, Kraków 2000;

M. Zaleski, Jak możliwa jest dziś historia literatury?, w: Z perspektywy końca wieku, red. J. Abramowska, A. Brodzka, Warszawa 1999;

J. Ziomek, Epoki i formacje w dziejach literatury polskiej, w: tegoż, Prace ostatnie. Literatura i nauka o literaturze, Warszawa 1994;

WIEDZA (Absolwent zna i rozumie: )

- podstawowe problemy metodologiczne w nauce dwudziestowiecznej i współczesnej

- różne koncepcje dotyczące odrębności humanistyki i nauk ścisłych.

— główne kierunki badawcze w literaturoznawstwie

— metody i techniki badawcze stosowane podczas opracowania szczegółowych zagadnień z zakresu literaturoznawstwa

— dyskusyjne problemy różnych dziedzin wiedzy literaturoznawczej

UMIEJĘTNOŚCI (Absolwent potrafi: )

— wybrać metody i techniki badawcze do opracowania szczegółowych zagadnień z zakresu literaturoznawstwa

— na podstawie poznanych kryteriów oceny pracy naukowej przygotować dobre opracowanie wybranego problemu badawczego

— wybrać odpowiedni układ treści pracy, sporządzić spis treści, przypisy czy bibliografię

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (Absolwent jest gotowy do: )

— doceniania roli nauki w ludzkim życiu i w społeczeństwie

Po zakończeniu wykładu student uzyskuje podstawową wiedzę z zakresu metodologii ogólnej oraz o metodologicznych procedurach badawczych stosowanych w historii literatury, poetyce i teorii literatury oraz komparatystyce. Przyswaja sobie terminologię metodologiczną z tych dziedzin i umie się nią posługiwać. Otrzymuje wiadomości o głównych stanowiskach w dziedzinie metodologii, jak metodologizm, ametodologizm, monometodologizm, polimetodologizm, anarchizm metodologiczny, intuicjonizm. Zdobywa wiedzę o najważniejszych czynnościach metodologicznych, jak opis, rozumienie, interpretacja, wyjaśnianie, prognozowanie, formułowanie hipotez i twierdzeń, dowodzenie, uzasadnianie i obalanie sądów, konstruowanie teorii, ich weryfikacja i falsyfikacja. Dowiaduje się o głównych kierunkach metodologicznych w filologii, literaturoznawstwie i kulturologii. Rozróżnia metody historyczno-genetyczne, psychologiczne, strukturalne, hermeneutyczne oraz porównawcze. Otrzymuje informacje o właściwościach, zastosowaniach, zaletach i ograniczeniach poszczególnych metod. Nabywa umiejętności obserwacji, rozumienia i objaśniania za ich pośrednictwem zjawisk literatury oraz kultury.

Student zainteresowany metodami komparatystyki potrafi ujmować zjawiska w kategoriach ich wzajemnych relacji i oddziaływań. Uczy się formułowania problematyki komparatystycznej oraz stosowania metod porównawczych w celu jej rozwiązywania. Potrafi usuwać metodologiczne błędy ujęć komparatystycznych oraz wydobywać negatywne konsekwencje braku zastosowania metod porównawczych. Zapoznaje się z wybranymi stanowiskami, pracami i nowszymi tendencjami metodologicznymi z dziedziny komparatystyki.

Kontrola obecności na wykładzie

Zaliczenie na podstawie obecności na wykładzie i końcowego testu zaliczeniowego

1. Metoda, metody czy też brak metod? O metodologii nauk dawniej i dziś (Kartezjusz-Kant, testowanie „właściwej” teorii przez indukcję i dedukcję, demarkacja przez weryfikację i falsyfikację, krytyka rozwiązania Popperowskiego przez Kuhna, Lakatosa i Feyerabenda).

2. Metodologia nauk ścisłych i humanistycznych: próby rozgraniczenia i ponownego scalenia (hermeneutyka, strukturalizm oraz dzisiejsza synergia nauki o przyrodzie z nauką o wytworach człowieka). „Humanistyczny” (kulturowy, społeczny) wymiar krytyki metodologii i jego przejęcie przez humanistykę współczesną.

3. Struktura, pole i sieć - kariera trzech pojęć w humanistyce oraz naukach społecznych XX i XXI wieku

4. Spory o przedmiot, cele i metody w badaniach literackich (wokół „wielkich” teorii dwudziestowiecznych).

5. Różne oblicza teorii literatury: od metajęzyka do metateorii.

6. Zadania historii literatury w świetle dzisiejszego literaturoznawstwa. Dziewiętnastowieczne początki historii literatury jako „umiejętności”. Historia literatury jako narracja.

7. Proces historycznoliteracki: rozumienie, wyjaśnianie, zadania badawcze. Problemy z periodyzacją. Prąd, epoka, formacja (przykład modernizmu).

8. Ustalanie perspektyw poznawczych w praktyce historycznoliterackiej. Horyzonty metodologiczne historii literatury. Historia literatury i badania kulturowe. Geografia literatury a zmiany dyskursu historycznoliterackiego.

9. Gatunki wypowiedzi historycznoliterackiej. Potencjał i ograniczenia monografii. Synteza jako problem historiografii literackiej. Pytania o historię literatury kobiet. Miejsce literatury popularnej w syntezach historycznoliterackich.

10. Historia literatury z perspektywy czytelnika. Interpretacja – nadinterpretacja – użycie.

Ważne/modne kierunki badawcze a literatura polska w kontekście środkowoeuropejskim. Humanistyka cyfrowa i szanse na nową historię literatury.

[Po uzgodnieniu ze studentkami i studentami mogą być dokonane zmiany w sylabusie.]

11. Komparatystyka jako nauka. Przedmiot, zakres, węzłowe pojęcia, terminologia, kierunki badań, cele poznawcze.

12. Metoda porównawcza, jej geneza, właściwości, różnorodne zastosowania. Formacje tekstowe, związki literackie, transfery, mechanizmy recepcji, twory hybrydyczne.

13. Struktura porównania. Comparans, comparatum, tertium comparationis. Rodzaje porównań. Porównania o funkcji poznawczej. Poznawcza wartość porównań. Prawdziwość porównania.

14. Metoda porównawcza w relacji do metody historyczno-genetycznej, ejdetycznej, strukturalnej, hermeneutycznej, dialogowej oraz do teorii intertekstualności.

15. Porównanie jako przedmiot analizy. Przykładowe zastosowanie metody porównawczej do analizy porównań literackich.

Wykład